Συντάκτρια: Ελένη Κυραμαργιού

Το 2022 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την μεγαλύτερη προσφυγική μετακίνηση που σημειώθηκε στην σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η άφιξη και εγκατάσταση στην Ελλάδα σχεδόν ενός εκατομμυρίου προσφύγων σημάδεψε πολλαπλά την ελληνική κοινωνία, που γνώρισε στη συνέχεια επαναλαμβανόμενες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Η προσφυγική εμπειρία της δεκαετίας του 1920 αποτελεί θεμελιακό  στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας, που αποτυπώνεται στη συλλογική μνήμη, την ιστοριογραφία, τον αστικό χώρο αλλά και την καθημερινότητα των πολιτών.

Το ερευνητικό έργο «100memories: Ολοκληρωμένη δράση φυσικής και ψηφιακής τεκμηρίωσης και προβολής της μικρασιατικής προσφυγικής μνήμης» επιχείρησε να συνδέσει την ιστορική έρευνα για την προσφυγική εγκατάσταση και τις μεταναστευτικές ροές που ακολούθησαν τα επόμενα 100 χρόνια, με τη χρήση καινοτόμων τεχνολογικών μεθόδων και εργαλείων με στόχο την τεκμηρίωση, διάδοση και αναπαράσταση όχι μόνο της ιστορικής μνήμης γύρω από τον προσφυγικό-μεταναστευτικό πληθυσμό αλλά τον τρόπο που σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας συνυφαίνεται με την προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση του 1922 και τα μεταναστευτικά ρεύματα –από και προς την Ελλάδα– που ακολούθησαν.

Το έργο εστίασε σε τέσσερις πόλεις-λιμάνια που δέχτηκαν μεγάλο αριθμό προσφύγων. Ο Πειραιάς, ο Βόλος, η Θεσσαλονίκη και τα Χανιά υπήρξαν τέσσερις κομβικές για την προσφυγική εμπειρία πόλεις-λιμάνια. Υλοποιήθηκαν μια σειρά από φυσικές δράσεις σε κάθε πόλη ενώ στις ψηφιακές του πλατφόρμες παραμένει διαθέσιμο το σύνολο της ερευνητικής εργασίας όπου οι επισκέπτες του έχουν την δυνατότητα να περιηγηθούν στις τέσσερις πόλεις αναφοράς του έργου.

Η πόλη ως  χώρος κατοικίας, εργασίας, ελεύθερου χρόνου, ως ο χώρος της παραγωγής και της κοινωνικής αναπαραγωγής, ως χώρος συναντήσεων και συγκρούσεων θα βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός της ερευνητικής διαδικασίας. Η ομάδα του έργου, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες των πόλεων συναντήθηκαν και μαζί συγκρότησαν μια βιογραφία των αστικών τόπων εκκινώντας από τους πιο «ταπεινούς» χώρους της καθημερινής ζωής. Τι ιστορίες μπορεί να αφηγηθεί ένα σπίτι στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, ένα παγκάκι σε μια πλατεία της Νέας Ιωνίας του Βόλου, μια προβλήτα του λιμανιού των Χανίων, ένα ραφτάδικο στη Νέα Κοκκινιά;

Σε αυτούς τους μικρούς, «ασήμαντους» χώρους της καθημερινότητας καθρεφτίζονται οι μεγάλες και «σημαντικές» ιστορίες των ξεριζωμών, των πολέμων, των πολιτικών συγκρούσεων των οικονομικών καταστροφών. Καθρεφτίζονται όμως παράλληλα και οι ιστορίες του μόχθου, της ελπίδας και του αγώνα για επιβίωση. Σε μια ανάγνωση που εκκινεί από τους χώρους της καθημερινής ζωής, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες νοηματοδοτούνται ως δρώντα υποκείμενα που μέσα από ατομικές και συλλογικές πρακτικές επιχειρούν να ξαναχτίσουν τις ζωές τους -και κατά συνέπεια τις (νέες) πόλεις που κατοικούν.

Η ολοκλήρωση του έργου αφήνει πλάι στις φυσικές δράσεις του έργου που υλοποιήθηκαν ένα μεγάλο ψηφιακό  αποτύπωμα στους ιστότοπους του που δημιουργήθηκαν όπου παρουσιάζεται και τεκμηριώνεται η προσφυγική και μεταναστευτική ιστορία της Ελλάδας μέσα από προσωπικές αφηγήσεις ανθρώπων που πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς και της μετανάστευσης, αρχειακά τεκμήρια και υλικά αποτυπώματα της εμπειρίας αυτής.

Δείτε περισσότερα στη ιστοσείδα του έργου 100memories, καθώς και στις πλατφόρμες 100sources και 100places.

Το ερευνητικό έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Δράσης ΕΡΕΥΝΩ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ – ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικούς πόρους μέσω του Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα & Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ) (κωδικός έργου: Τ2ΕΔΚ-04827).

Εικόνες: Στιγμιότυπα από δημόσιες δράσεις του έργου 100memories