Μια σειρά από podcasts βασισμένα σε εργαστήρια που πραγματοποιήθηκαν με μετανάστριες από τον Ιούλιο 2023 έως τον Ιανουάριο 2024 

Το ερευνητικό πρόγραμμα ERC MUTE σε συνεργασία με το Δίκτυο Μεταναστριών Melissa δημιούργησε μια σειρά από podcasts βασισμένα σε δύο κύκλους συμμετοχικών εργαστηρίων που πραγματοποιήθηκαν με μέλη του δικτύου και μέλη της ερευνητικής ομάδας ERC MUTE, από τον Ιούλιο του 2023 έως τον Ιανουάριο του 2024. Σκοπός των εργαστηρίων ήταν να μελετήσουν τον ρόλο του ήχου και της μουσικής στη μετανάστευση, στη βία που συντελείται στα περάσματα των συνόρων, και στη ζωή των μεταναστριών στην Ελλάδα. Από τη μια πλευρά, εστίασαν στο πώς ο ήχος και η μουσική μπορούν να οδηγήσουν σε επώδυνες και τραυματικές εμπειρίες σε συνθήκες εκτοπισμού και εγκλεισμού, και από την άλλη, στους τρόπους με τους οποίους μπορούν να αποτελέσουν μέσα αντίστασης και αλληλεγγύης μεταξύ γυναικών διαφορετικών εθνοτήτων, φυλών και κοινωνικών τάξεων.

Οι συμμετέχουσες ήταν γυναίκες από διάφορα μέρη του κόσμου, οι οποίες ζουν στην Αθήνα και παίρνουν μέρος στις δραστηριότητες του δικτύου Melissa. Τα εργαστήρια σχεδίασε και συντόνισε η Νέλλη Καμπούρη σε συνεργασία με τους ηχητικούς καλλιτέχνες και ερευνητές Εύα Ματσίγκου και Γιάννη Κοτσώνη. Πέρα από την ερευνητική διαδικασία, στόχος των εργαστηρίων ήταν να φέρουν τις φωνές, τη μουσική και τους ήχους των μεταναστριών στο προσκήνιο του δημόσιου λόγου στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων, συζητήθηκε εκτενώς η εμπειρία της ακρόασης ήχων που άλλοτε θεωρούνται ευχάριστοι, αλλά συχνά μπορεί να είναι οδυνηροί ή και αγχωτικοί. Επίσης, οι συμμετέχουσες μοιράστηκαν μουσική και ήχους που ανακαλούν μνήμες από την πατρίδα τους, το σπίτι τους, το μεταναστευτικό ταξίδι, ή που έχουν συνδεθεί με την αβεβαιότητα και την επισφάλεια, αλλά και με στιγμές χαράς και ελπίδας.

Κατά την διεξαγωγή των εργαστηρίων, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η μετάφραση. Στον χώρο υπήρχαν διερμηνείς που την ίδια στιγμή μετέφραζαν σε διαφορετικές γλώσσες, έτσι ώστε οι γυναίκες να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν τον διάλογο και να συμμετέχουν σε αυτόν. Η συνθήκη αυτή επέτρεψε διαπολιτισμικές ανταλλαγές ενώ παράλληλα παρήγαγε και ένα είδος ηχητικού θορύβου: ένα χαρακτηριστικό βουητό που είναι γνώριμο σε όσες συμμετέχουν στις δραστηριότητες του δικτύου Melissa. Ο ήχος αυτός ακούγεται συχνά στις ηχογραφήσεις μαζί με ήχους του δρόμου ή από άλλες δραστηριότητες που πραγματοποιούνταν ταυτόχρονα με τα εργαστήρια εκεί. Η αποτύπωση αυτού του ηχητικού αμαλγάματος ήταν μια συνειδητή επιλογή της ομάδας που το επέλεξε αντί της καθαρότητας του ήχου, η οποία θα αφαιρούσε πολλά στοιχεία και επίπεδα που ενυπάρχουν μέσα στο ηχοτοπίο των εργαστηρίων.

Τα podcast επιμελήθηκε η ομάδα του MUTE σε συνεργασία με τις συμμετέχουσες. Οι γυναίκες είχαν τον έλεγχο ως προς το ποιο υλικό να κοπεί, σε ποιο σημείο, ποια μουσική ή ποιοι ήχοι να προστεθούν έτσι ώστε τα podcast να προβάλλουν τα λόγια, τις σκέψεις και τις μνήμες τους. Αυτός ο τύπος συνεργατικής επιμέλειας ήταν μια μακρά αλλά σημαντική πτυχή των εργαστηρίων που βοήθησε στο να αποφευχθεί η επεξεργασία του λόγου των μεταναστριών χωρίς τη γνώση τους. Η επιλογή των ήχων και της μουσικής έγινε με συνεργατικό τρόπο είτε μέσα σε ομάδες διαλόγου, είτε σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις. Αυτή η προσέγγιση επηρεάστηκε από τις ακτιβιστικές πρακτικές και την φεμινιστική προσέγγιση του δικτύου Melissa και βασίστηκε στον πλήρη σεβασμό της αυτονομίας των μεταναστριών και στο πρωτόκολλο ερευνητικής ηθικής του ERC MUTE.

Σύντομα τα podcast θα ανέβουν στο διαδίκτυο ως μέρος του Radio Melissa, ενός νέου ψηφιακού ραδιοφώνου που δημιουργήθηκε μέσα από τα εργαστήρια. Στόχος του ERC CoG MUTE είναι η πρωτοβουλία αυτή και η σχέση με το δίκτυο Melissa να συνεχιστεί και στο μέλλον.

Συμμετέχουσες / Συμμετέχοντες:

Νέλλη Καμπούρη, Ερευνήτρια ERC MUTE – ΙΙΕ/ΕΙΕ, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Γιάννης Κοτσώνης, Ερευνητής ERC MUTE – ΙΙΕ/ΕΙΕ, ηχητικός καλλιτέχνης

Εύα Ματσίγκου, Διδακτορική Υπότροφος ERC MUTE – ΙΙΕ/ΕΙΕ, ηχητική καλλιτέχνιδα, υποψήφια διδακτόρισσα, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Θεσσαλονίκη

Οι μετανάστριες αποφάσισαν να παραμείνουν ανώνυμες.

Τα εργαστήρια πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ERC Consolidator Grant MUTE – Soundscapes of Trauma: Music, Sound, and the Ethics of Witnessing. Το παρόν έργο χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ΕΣΕ) στο πλαίσιο του προγράμματος έρευνας και καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ορίζων 2020» (συμφωνία επιχορήγησης αριθ. 101002720).