Συντάκτρια: Μαργαρίτα Λιάγκα

Οι ερευνητικοί στόχοι του προγράμματος Πολιτική Ιστορία, του Τομέα Νεοελληνικών Ερευνών του ΙΙΕ, συνοψίζονται: στη συγκρότηση αξιόπιστων και επιστημονικά τεκμηριωμένων βάσεων δεδομένων, στην παραγωγή νέας ιστορικής γνώσης και στη διάχυσή της στην επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία και μέσω ερευνητικών εργαλείων υποδομής. Στην κατεύθυνση αυτή έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στο Ινστιτούτο ερευνητικά προγράμματα, τα οποία εστιάζουν ακριβώς στη δημιουργία ψηφιακών εφαρμογών – εργαλείων έρευνας με κανόνες ελεύθερης πρόσβασης. Η έρευνα έχει εστιάσει σε δύο κεντρικούς άξονες της πολιτικής ιστορίας τη συγκρότηση των κοινοβουλευτικών θεσμών και την αντιπροσώπευση, αξιοποιώντας συστηματικά τα κοινοβουλευτικά αρχεία και τα πολιτικά δίκτυα.

Με αφορμή τη συμπλήρωση των διακοσίων ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 το ΙΙΕ σε συνεργασία με το Ίδρυμα της Βουλής για τη Δημοκρατία και τον Κοινοβουλευτισμό και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής υλοποίησε το ερευνητικό έργο Αντιπρόσωποι Εθνοσυνελεύσεων και Βουλευτικό. Στον ψηφιακό κόμβο οι επισκέπτες μπορούν να εντοπίσουν τα 168 βιογραφικά λήμματα του συνόλου των πρώτων βουλευτών, καθώς και τους ονομαστικούς καταλόγους των 944 πληρεξουσίων που έλαβαν μέρος στην Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄ Εθνοσυνέλευση. Οι κατάλογοι συνοδεύονται από αναλυτικά υπομνήματα και επιπλέον παρέχονται ευσύνοπτα κείμενα για τους πολιτικούς θεσμούς της περιόδου της Επανάστασης, αρχής γενομένης από τις τοπικές συνελεύσεις έως τη Βουλή. Συνεχίζοντας και επεκτείνοντας την έρευνα στις εκλογικές διαδικασίες, το έργο Α΄ Ελληνική Δημοκρατία. Άτλαντας των δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών αναδεικνύει τη διαδικασία συγκρότησης και θεμελίωσης των δημοκρατικών θεσμών στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, ανιχνεύοντας ταυτόχρονα τις διαδρομές που ακολούθησε η μετάβαση από το τοπικό στο εθνικό. Η ψηφιακή εφαρμογή περιλαμβάνει 302 λήμματα που αποτυπώνουν τη διαδικασία ανάδειξης αντιπροσώπων σε επίπεδο επαρχίας κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, καθώς και τέσσερα εισαγωγικά κείμενα για τις εκλογικές διαδικασίες. Οι διαδικασίες ανάδειξης αντιπροσώπων ξεκινούν μετά από την ψήφιση του εκλογικού νόμου (Νοέμβριος 1822), για τη Β΄ Εθνοσυνέλευση και το Β΄ Βουλευτικό (1823), για το Γ΄ Βουλευτικό (1824), για τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1825-1826) και για τη Βουλή του 1827. Το εύρος των εκφάνσεων των εκλογών στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης αποτυπώνεται στα 71 επιλεγμένα τεκμήρια της ενότητας Ανθολόγιο. Η δημιουργία των παραπάνω ψηφιακών εφαρμογών καθιστά πιο προσιτή την εποχή που διαμορφώθηκαν οι πρώτοι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί και συνέβαλαν καθοριστικά στην εδραίωση του νέου κράτους, θέτοντας τα θεμέλια της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης.

Στον ερευνητικό προβληματισμό για τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς και την δημοκρατική αντιπροσώπευση εντάσσεται και η ψηφιακή εφαρμογή Βιογραφικό Λεξικό Ελλήνων Βουλευτών, 1946-1956, η οποία επιχειρεί τη χαρτογράφηση των κοινοβουλίων της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας στην Ελλάδα μέσω της συγκρότησης ενός βιογραφικού λεξικού των 858 βουλευτών και βουλευτριών της περιόδου. Τα λήμματα εστιάζουν στην πολιτική δράση των προσώπων κατά τη διάρκεια του βίου τους. Η καταγραφή, όσο το δυνατόν πληρέστερα, της δημόσιας παρουσίας και δράσης των βουλευτών και βουλευτριών, πριν και μετά τις κοινοβουλευτικές τους θητείες, επιτρέπει την απεικόνιση της συνολικής τους διαδρομής και την κατανόηση των πολιτικών τους επιλογών και ταυτίσεων, δεδομένου ότι τα εν λόγω πρόσωπα διασταυρώθηκαν κατά περίπτωση με μία σειρά από μείζονα γεγονότα του 20ού αιώνα, όπως οι πόλεμοι της περιόδου –Παγκόσμιοι και εθνικοί–, ο Διχασμός, τα στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, η μεταξική δικτατορία, η Κατοχή, ο Εμφύλιος, η δικτατορία των συνταγματαρχών, καθώς και η Μεταπολίτευση. Οι πολιτικές εξελίξεις της δεκαετίας 1946-1956 έθεσαν το πλαίσιο της διεξαγωγής των εκλογών της περιόδου, ενώ αποτυπώθηκαν και στη λειτουργία του Κοινοβουλίου. Έτσι, τα λήμματα των προσώπων συνοδεύουν κείμενα των εκλογικών διαδικασιών, εκλογικοί χάρτες, καθώς και κατάλογοι των κομμάτων και των συνασπισμών που έλαβαν μέρος σε αυτές. Οι συχνές μεταβολές στον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων εντός του Κοινοβουλίου εξαιτίας των πολιτικών μετακινήσεων βουλευτών, της συγκρότησης νέων κομμάτων και κοινοβουλευτικών ομάδων ή της συγχώνευσης αυτών, αποτυπώθηκαν στην εφαρμογή μέσω δυναμικών γραφημάτων.

Η ψηφιακή βάση Ο ρόλος των πολιτιστικών και κοινωνικών δικτύων σε συνθήκες πολιτικής καταπίεσης έχει ως αντικείμενο την τεκμηρίωση, χαρτογράφηση και διερεύνηση της λειτουργίας των δικτύων πολιτιστικής και κοινωνικής δραστηριότητας και της βαθμιαίας μετεξέλιξής τους σε πολιτικά δίκτυα, κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας 1967-1974. Χώροι όπως: εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοπωλεία, θέατρα ποιότητας, πρωτοποριακές κινηματογραφικές αίθουσες, γκαλερί τέχνης, μπουάτ, ξένα μορφωτικά ινστιτούτα, πολιτιστικά και εθνοτοπικά σωματεία, νεανικά στέκια, κ.τ.λ. άρχισαν να αποτελούν σημεία συστηματικής αναφοράς για ένα ολοένα διευρυνόμενο κοινό που σύχναζε εκεί όχι μόνο ως παθητικός θεατής, ακροατής ή αναγνώστης, αλλά και για να επικοινωνήσει με άλλους που είχαν ανάλογες ανησυχίες. Η σημασία που προσέλαβαν οι χώροι αυτοί, εξηγείται εν πολλοίς από την κατάλυση των πολιτικών δομών μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου και την απαγόρευση κάθε ανοικτής πολιτικής δραστηριότητας. Η μελέτη της συγκρότησης και της εξέλιξης αυτών των δικτύων, που διαδραμάτισαν ένα κρίσιμο ρόλο περάσματος από την ατομική στάση στη συλλογική δράση, και από την αυθόρμητη αμφισβήτηση στην πολιτικοποίηση, συμβάλλει στην κατανόηση της «αιφνίδιας» εμφάνισης ενός νέου, εύρωστου και μαζικού κινήματος που παρατηρείται στην τελευταία περίοδο της δικτατορίας και οδηγεί στις σημαντικότερες δυναμικές εκδηλώσεις κατά του καθεστώτος, με αποκορύφωμα την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Η χρήση ψηφιακών εφαρμογών στην Πολιτική Ιστορία αποτελεί μια σύγχρονη και εναρμονισμένη με την επιστημονική πρακτική των ανοιχτών δεδομένων επιλογή για την αξιοποίηση και την διάχυση των ερευνητικών πρακτικών και πορισμάτων του ΙΙΕ. Με αφετηρία κεντρικά θέματα της Πολιτικής Ιστορίας όπως οι θεσμοί, τα πρόσωπα και τα δίκτυα, οι παραπάνω ερευνητικοί κόμβοι προσφέρονται αφενός ως πηγή πρωτότυπης και στέρεα τεκμηριωμένης μεθοδολογίας και επιστημονικής γνώσης και αφετέρου ως αξιόπιστα εργαλεία έρευνας.